Normal şartlarda, çalışan bir masaüstü bilgisayarın birkaç metre kadar uzağındaysanız kulağınıza hiçbir ses gelmemesi gerekiyor; fakat fanla soğutulan düzenekler için sonsuza dek sessizlik diye bir şey söz konusu olamaz. Tüm fanlı ürünler için aynı durum söz konusu. Kullandığınız fanların kalitesi veya dönüş hızı gibi değerleri bir ölçüde tozlanmayı geciktirebilir ancak hangisi olursa olsun tüm fanlar havayla temas ettiği sürece günün birinde tozlanma nedeniyle gürültü üreteci hâline gelecektir. Değinmek istediğimiz asıl nokta, düzenli olarak fan temizliği ve bakımları yapılan her bilgisayarın sessiz olabileceği. Gelişigüzel satın alınmış fanlara sahipseniz aslında eğlenceli sayılabilecek olan temizlik işinin periyodu biraz daha artacak, o kadar. İşin işten geçtiği durumlardaysa ne yazık ki yeni fanlar satın almak dışında bir çıkış yolu kalmıyor.
Kasanızdaki fanları tanıyın
Standart bir bilgisayar kasasını ele alacak olursak en az üç farklı fanın varlığından bahsedebiliriz. Bunlardan ilki hiç şüphesiz işlemci fanı. Kasayı açtığınızda dikkatinizi ilk bakışta çekmeyebilir ama güç kaynakları da bir fan yardımıyla serinletiliyor. Bol miktarda sunulma olasılığı en yüksek olan fan ise kasaya yerleşik olanlar. Kasa fanları yüksek olasılıkla işlemci fanına yakın ve arka kısımda bulunuyor. Biraz daha iyi bir kasaya sahipseniz ön tarafta ve yan kapakta da sizi bekleyenler olacak. Üst seviye kasalardaysa fan sayı- sı hayli fazla olabilir. Korkmamız gerekenler, içeriye hava çekmekle görevli olanlar. Fanınızın gürültüsünü azaltmak istiyorsanız öncelikle overclock’a dair ayarlar yapmışsanız geri alın. Overclock sonrasında işlemci daha fazla ısınacağından fan daha hızlı dönmek durumunda kalacak, böylece tozlanmaya ve gürültü üretmeye daha yatkın olacak. AMD ve Intel’in işlemci kutusundan gelen stok fanları zaten gürültü kaynağı olmak konusunda meşhurlar. Bu nedenle kullanıcıların tercih listesinde ilk sırada daha iyi bir işlemci fanı geliyor. Fanınızın markası veya modeli fark etmiyor, basit bir temizlik işleminden sonra çok daha performanslı ve sessiz çalışacağına emin olabilirsiniz. Gürültüye neden olan fanlarınızı en başta durdurma yöntemiyle araştırmakta fayda var. Bilgisayar çalışırken ilk etapta işlemci fanını bir süreliğine durdurun. Korkmayın, siz bıraktıktan kısa bir süre sonra çalışmaya devam edecektir. Eğer ses kesiliyorsa işlemci fanı mutlaka temizlenmeli. Kasa fanlarına da aynı yöntemi uygulayın. Fakat kasa fanları nispeten daha az gürültü üreten fanlardır, çünkü çapları geniş. Tespitleri yaparken rüzgâr sesi ve horuldamayı birbirine karıştırmamakta fayda var. Horuldama sesi genelde fanlar soğukken yüksek bir gürültü olarak belirir ve bir süre sonra belirgin şekilde azalır, ancak yine de hissedilir. Eğer işlemci ve kasa fanlarında bir sorun yoksa en zor kısım olan güç kaynağı fanını ele almalısınız. Güç kaynakları için en az iki yıllık garanti süresi bulunuyor. Firma daha fazlasını da sağlayabilir. Kontrol etmenizde fayda var çünkü temizlik için mutlaka güç kayna- ğının içini açıp fanı çıkarmak gerekiyor ki bu da garantinin geçersiz olması demek. Eski güç kaynaklarında arka tarafa bakan 80 mm boyutlarında bir fan bulunuyor. Yeni nesil ürünlerdeyse 120 mm veya daha yüksek fanlar bulunabiliyor ama güç kaynaklarının kasada altta konumlandı- rılmaya başlanması nedeniyle tozla daha erken bir zamanda tanışabiliyorlar. Kasa fanları, değiştirilme maliyeti açı- sından en kolay sıyrılabilenlerin başında. Benzer şekilde temizlikleri ve sökü- lüp takılabilmeleri de daha kolay. Kasanızın içinde kısa bir keşfe çıkarak kaç fan bulunduğunu öğrenebilirsiniz. Biraz önce de bahsettiğimiz gibi, öncelikle kasanızın arka kısmına bakın. Arka ve üstte bulunan fanlar kasanın içinden dışarıya hava göndermekle görevli oldukları için oldukça az tozlanırlar, ancak pek de temiz olmayan bir kasanız varsa tozdan etkilenme olasılıkları yine de yüksek. Asıl olarak yönelmeniz gerekenler içeriye hava çeken ön fan ve yan kapak fanı. Toz filtresi sunmayan kasalar ne yazık ki bir süre sonra fanların içeriye toz doldurmasına neden oluyor. Elbette çalışma ortamınızın temizliğinin de düzenli olarak yapılıyor olduğunu varsayıyoruz.
Temizleme yöntemleri
Temizlik için öncelikle kasanızın içindeki tüm tozları bir elektrik süpürgesi yardı- mıyla çekmelisiniz. Araya dereye karışan tozlar için bir fırça kullanabilirsiniz. Hatta tüy bırakmayan kuru bezlerle parçaları sökmeden üstlerini de silebilirsiniz. Oldukça iyi bir başlangıç olacaktır. Sonrasında bahsettiğimiz tüm fanları sökün. Yı- kama, fırçalama, yağlama ve kompresörle temizleme gibi birçok yöntemimiz var. Yine işlemci fanından başlıyoruz. Fan ve soğutucu metal yapısı neredeyse tüm modellerde birbirinden ayrılabilen yapıda. Fanı kesinlikle sıvıdan uzak tutmak gerekiyor, soğutucu metali ise suyun altında dilediğiniz gibi yıkayabilirsiniz. Montaj öncesinde tabandaki macun kalıntılarını ve varsa sudan kaynaklanan kireç kalıntılarını temizleyin ki işlemciniz eskisinden daha iyi şekilde serinlesin. Eğer söküp takma ve yıkama gibi işlerle uğraşmak istemiyorsanız yöntemlerden bir diğeri de fırçalamak. Basit bir fır- çayla -eski bir diş fırçası da olabilir- fanı- nızın, soğutucu metal yapının her yerini fırçalayın. Metal yapıyı yere vurarak tozlarını dökebilir ve aralara üfleyerek tozların daha iyi çıkmasını sağlayabilirsiniz. Üflemek demişken, elbette bu işte kimse kompresörlerin eline su dökemez. Piyasada satılan uygun fiyatlı kompresörlerden daimi bir tane bulundurmak da mantıklı olabilir. Birçok bölgenin temizliğinde -bilgisayar dışında da- işe yarıyor. Hatta oto yıkama işi yapan yerlere birkaç dakika boyunca fanlarınıza hava tutmasını bile rica edebilirsiniz. Güç kaynakları da aslında içerilerinde birer kasa fanı bulunduruyorlar. Güç kaynağınızın markasına ve modeline göre bile değişiklik gösterebilirler. Güç kaynağınızın içini açmadan, yani garantisini sona erdirmeden iyi bir temizlik yapabilmeniz mümkün değil. Yine de hava kompresörü yardımıyla gürültünün uzun bir süre için üstesinden gelebilirsiniz. Mil yataklarını yağlama gibi bir durumsa içi açılamayan ürünler için geçerli değil. İçini açabiliyorsanız, o hâlde kasa fanı için bahsedeceğimiz adımları izleyin. Biraz önce de bahsettiğimiz gibi, güç kaynakları yeni nesil kasalarda yerden doğrudan toz çekiyor ve kasanız toz filtresi sunmuyorsa vay hâlinize! Sonradan eklemeniz şart. Neyse ki birçok fan boyutu için toz filtresi sunuluyor.
Kasa fanlarında dikkat çeken ilk detay tozların artık yağlanmış gibi bir arada bulunmasıdır. Temizlikten sonra eğer yapabiliyorsanız kasanızın içine taze hava çeken fanlar için toz filtreleri edinmeye çalı- şın. Eğer toz filtreleriniz varsa mutlaka temizleyin. Temiz bir kasanın içinde işlemci fanı ve diğer fanların da tozdan uzak kalma süresi artacaktır. Yaprakları ve çer- çeveyi bez yardımıyla temizleyebilirsiniz. Motor bölgesi için mutlaka fırça kullanmalısınız. Eğer kompresör şansınız varsa en iyi seçenek bu olacaktır. Sonrasında motor bölgesine birkaç damla makine yağı göndermeyi unutmayın.
Gürültü Engelleyen Ek Ürünler
Toz filtreleri çok da pahalı ürünler değiller. En azından temizlik periyodunu iki kat uzatabilirler. 120 mm’lik bir toz filtresini yaklaşık 15 TL’ye edinebilirsiniz. Daha makul fiyatlı çözümler de var. Hatta renkli olan bazı seçeneklerle kasanıza daha çekici bir görünüm kazandırabilmeniz de mümkün. Kasanızın gövdesinde filtre için bir oluk bulunmasa bile fan çerçevenizle kasanız arasındaki aynı vida deliklerini kullanarak filtrenin montajını sağlayabilirsiniz. Yıldız tornavida dışında ihtiyaç duyabileceğiniz hiçbir şey yok.
Titreşim emici vidalar da özellikle kasa fanları için büyük önem taşıyor. Dörtlü olarak satılan modelleri 5 TL seviyesinde edinebilirsiniz. Böylece çelik vidalar kullanmanıza gerek kalmıyor. Fanları sö- küp takmanız kolaylaştığı gibi, ortaya çı- kabilecek olası uğultuları da en az seviyeye indirmiş oluyorsunuz. Renkli modellerle yine kasanıza çekicilik katma şansı- nız var. Ayrıca UV duyarlı olanları da var. Modifikasyona meraklıysanız UV aydınlatıcı altında müthiş şekilde parlayacağına emin olabilirsiniz. Kasa fanları için çözümlerden bir diğeri de titreşim emici çerçevelerden kullanmak. Titreşim emici çerçeveler tıpkı bir musluk contası gibi kasanız ve fan çer- çevenizin arasına takılıyor. Vidalama işlemini yaparken arada kalıyor ve fan çerçevesinin kasaya değmesini engelliyor. Çok yüksek devirli fanlar için titreşim emici vidaları kullanmanız daha mantıklı bir çö- züm olabilir. Vidalar sarsıntıyı da emme özelliğine sahip oluyorlar. Kasa içindeki kabloları toplamak da oldukça mühim. Dağınık kablolar ve uçtaki plastik bağlantılar kasanızın metal yüzeyine değerek ses üretebilir. Makaron veya kelepçe gibi özel çözümler var ama çoğu zaman bir paket lastiğinden bile destek alabilirsiniz. Görüntüsü de hoş olsun diyorsanız set şeklinde 5 TL civarına bulabileceğiniz UV duyarlı kelepçeler de var. Birçok farklı renkte tercih edilebiliyorlar. Kabloları toplamanın bir diğer avantajı da kasa içi hava dolaşımını kolaylaştırmak. Daha kolay hava dolaşımı donanımların serinlemesini artıracak ve böylece fanlar daha az dönmeye ihtiyaç duyacak. Mekanik aksama sahip olan sabit diskler de ister istemez gürültüye neden oluyor. Piyasada sabit disklerin titreşimini emecek çözümler de var. Yine de iyi monte edilmiş bir sabit disk yeterli gelecektir. Fazla abartmamak gerekebilir.
Size son olarak tavsiyemiz bir fan kontrolcü. Gereğinden fazla hızla dönen fanlar yine gereksiz yere gürültü üretecektir. Sıcaklıkları sabit tutacak şekilde fanların hızını düşürmek de çoğu zaman ideal bir sessizleştirme yöntemi olabilir. Fan kontrolcüleri için fiyat aralığı oldukça geniş. 35-40 TL’ye de işinizi görebilecek bir model satın alabilirsiniz. Dijital ve ısı kontrollü otomatik devir belirleyen kontrolcülerse hâliyle yüksek fiyatlı.
